|
GELENEKSEL TÜRK SANAT MÜZİĞİNDE MAKAMLAR
Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde makamlar genel olarak 3’e ayrılır. Bunlar;
—Basit Makamlar
—Bileşik Makamlar
—Göçürülmüş (başka ses üzerine aktarılmış) Makamlar
A)Basit Makamlar
Bir tam dörtlü ve bir tam beşlinin birleşmesinden basit makamların dizileri meydana gelir. Bu makamlarda güçlü, dörtlü ile beşlinin birleştiği sestir. Geleneksel Türk Sanat Müziği’nde 13 adet basit makam bulunmaktadır.
B)Bileşik Makamlar
Yapısında birden fazla makam dizisi bulunduran makamlara Bileşik Makamlar denir. Bunlara Mürekkep Makamlar da denir.
C)Göçürülmüş Makamlar
Basit makam dizilerinin, başka perde üzerine aktarılmasıyla göçürülmüş makamlar meydana gelir. Bunlar;
1.Hicaz Makamı
Kelime anlamı ile Arabistan’daki bir ilin adıdır. İlk defa 14.yy. da Urmevi’nin eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde Hicaz dörtlüsüne, Neva perdesinde Rast beşlisinin eklenmesinden meydana gelir.
Hicaz Makamı kendi içerisinde Hicaz, Humayun, Uzzal ve Zirgüleli Hicaz olmak üzere dörde ayrılmaktadır.
2.Nihavent Makamı
Kelime anlamı İran’da Luristan Eyaletinde Hamedan’ın güneyinde tarihi bir şehrin adıdır. İlk defa II. Mehmet’e ait eserlerde görülmektedir.
Rast perdesi üzerinde Buselik beşlisine, Neva perdesinde Kürdi veya Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inici-çıkıcıdır.
3.Hüzzam Makamı
Kelime anlamı koyu hüzün anlamındadır. İlk defa Kantemur’a ait eserlerde rastlanmaktadır. Yerinde Hüzzam beşlisine, Eviç perdesinde Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelmiştir. Ayrıca, Neva perdesi üzerindeki Hicaz dörtlüsünün Humayun dizisi halinde uzantısıyla da, Gerdaniye perdesi üzerinde Buselik beşlisi meydana getirir. Seyri inici-çıkıcıdır.
4.Kürdîlihicazkâr Makamı
İlk defa 1855 yılında Hacı Arif Bey tarafından kullanılmıştır. En çok şarkı formundaki eserlerde kullanılır. Rast perdesi üzerinde bir Kürdi dörtlüsüne, Çargâh perdesi üzerinde bir Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir. Kürdi etkilerinin ve Buselik etkilerinin duyulduğu bir makamdır. Seyri inicidir.
5.Rast Makamı
Farsça doğru dosdoğru ve gerçek anlamındadır. İlk defa 14.yy da Safiyüddün Abdülmümin’in eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde Rast beşlisine, Neva Rast dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri çıkıcıdır.
6.Uşşak Makamı
Arapça, âşıklar anlamına gelmektedir. İlk defa 14. yy.da Safiyüddün Abdülmümin’in eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde Uşşak dörtlüsüne, Neva perdesinde Buselik beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir. Seyri çıkıcıdır.
7.Hüseyni Makamı
Hüseyin’e ait anlamındadır. İlk defa 14.yy. da Safiyüddün Abdülmümin’in eserlerinde rastlanılmaktadır. Yerinde Hüseyni beşlisine, Hüseyni perdesinde Uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri çıkıcıdır.
8.Muhayyer Makamı
Serbest, takdir ve beğenişe kalan anlamındadır. İlk defa 14.yy. da II. Mehmet’e ait eserlerde görülmektedir. Yerinde Hüseyni beşlisine, Hüseyni perdesi üzerinde Uşşak dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inicidir.
9.Mahur Makamı
Hindistan’ın Haydarabat Nizamlığında bir şehrin adıdır. İlk defa 14.yy. da II. Mehmet’e ait eserlerde görülmektedir. Rast perdesi üzerinde Çargâh beşlisine, Neva perdesinde Çargâh dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inicidir.
10.Hicazkâr Makamı
Zarafet ve hayal gücü anlamına gelmektedir. 18.yy.’ın ikinci yarısında Abdulbaki Nasır Dede’de rastlanılmaktadır. Rast perdesinde Hicaz beşlisine, Neva perdesi üzerinde Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inicidir.
11.Karcığar Makamı
Türkçe, yırtıcı kuş anlamına gelmektedir. İlk defa 15.yy. da Kırşehirli Nizamoğlu Yusuf’a ait kuramlarda rastlanılmaktadır. Yerinde Uşşak Dörtlüsüne, Neva perdesinde Hicaz beşlisinin eklenmesiyle oluşur. Dizisi inici-çıkıcıdır.
12.Süznak Makamı
Yakıcı anlamındadır. 1785 yılında tahminen Vardokosta Seyfi Ahmet Ağa’ya ait eserlerde rastlanılmaktadır. Yerinde Rast beşlisine, Neva perdesi üzerinde Hicaz dörtlüsünün eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inici-çıkıcıdır.
13.Muhayyer Kürdi Makamı
İlk defa 19.yy da Müezzinbaşı Rıfat tarafından bulunduğu ve II. Mahmut’a ait eserlerde görülmektedir. Yerinde Muhayyer Makamı dizisi ve yerinde Kürdi Makamı dizisinin karışımından meydana gelmiştir. Seyri inicidir.
14.Acem Kürdi Makamı
İlk defa Kavaidi Tanbur adlı yayında rastlanılmaktadır. Esas olarak Acem Makamını meydana getiren dizi ve çeşnilere yerinde Kürdi dörtlü veya beşlisinin eklenmesiyle meydana gelir. Seyri inicidir.
|
